Nếu như người Tây Nguyên có nhà rông là niềm tự hào thì người Cơtu có nhà gươl để chào đón vị khách phương xa tới thăm bản làng.
Một mái nhà gươl mái dài tiêu biểu ở huyện Đông Giang, Quảng Nam. Ảnh: Khánh Ly. |
Bước vào nhà gươl, leo lên một cầu thang gỗ là không gian mang đậm màu sắc núi rừng với những bức tượng điêu khắc gỗ hình các con vật, nhạc cụ… Sạp nhà làm bằng gỗ và tre nứa chắc chắn, đủ rộng rãi để đón bà con khắp thôn làng mỗi khi trưởng bản công bố chuyện quan trọng, hội họp hay dịp lễ hội.
Không gian nhà gươl được bố trí hài hòa, gieo trong lòng khách đến cảm giác ấm cúng nồng hậu và chân tình của người Cơtu. Nhà gươl cũng như nhà rông hay đình làng ra đời từ nhu cầu hội họp và sinh hoạt cộng đồng của bà con ở mỗi dân tộc. Gươl theo tiếng Cơtu có nghĩa là cộng đồng. Đồng thời, qua không gian công cộng đó, khái quát được phần nào đời sống văn hóa cũng như trình độ kiến trúc điêu khắc của mỗi tộc người.
Những bức vẽ tiêu biểu trên cột. Ảnh: Khánh Ly. |
Với nhà gươl được trang trí cầu kỳ, những vật trang trí không thể thiếu là biểu tượng chú gà trống và trâu, bởi người Cơtu quan niệm hai con vật ấy gắn liền với việc đi nương làm rẫy và trồng lúa nên xuất hiện trong ngôi nhà chung. Cách trang trí nhà gươl còn là cách thể hiện sự đón chào với khách, và nét đặc trưng trong sinh hoạt văn hóa tâm linh của bà con địa phương.
Quan niệm truyền thống cho rằng nhà gươl lớn nhỏ, cầu kỳ hay giản đơn là cách thể hiện sự đoàn kết hay rời rạc của cộng đồng ấy. Người trong cùng một gươl phải cùng đoàn kết và gắn bó trong những hoạt động tập thể và sản xuất để đời sống cộng đồng càng khấm khá.
Ngày nay, đồng bào Cơtu tập trung đông ở các huyện miền núi như Đông Giang, Nam Giang, Tây Giang … của tỉnh Quảng Nam và một số huyện ở Thừa Thiên -Huế.
Già làng A Lăng Ngước ở huyện Đông Giang cho biết: "Theo quan niệm cổ, nếu nhà gươl có nhiều cây cối chim muông thì càng phô trương được sức mạnh ở bản làng đó. Người Cơtu hay sinh hoạt cộng đồng và biểu diễn điệu múa truyền thống ở chính ngôi nhà gươl hay còn gọi là nhà làng này".
Nhà Gươl nhìn từ dưới lên. Biểu tượng chú trâu là không thể thiếu trong nhà truyền thống của đồng bào nơi đây. Ảnh: Khánh Ly. |
Những bức tượng mang hình thù con vật thân thuộc với đời sống nương rẫy được chạm khắc công phu thể hiện lòng biết ơn và ghi nhận của cả cộng đồng với những “người bạn cùng sản xuất”. Nhà gươl dù lớn nhỏ, loại mái dài hay mái tròn như chiếc nón thì cũng đều chỉ có một cột chính, gọi là cột bố, xung quanh là các cột tròn, nhỏ phụ, mái nhà bằng lá được lợp bên trên chống mưa nắng.
Mùa xuân này, ghé thăm không gian văn hóa của người Cơtu, ngắm nhìn những bức tượng điêu khắc sinh động của người đồng bào cũng là một trải nghiệm đáng thử.
Khánh Ly